Głównym
akcentem kulinarnym polskiego Bożego Narodzenia była i pozostanie nadal
Wieczerza Wigilijna. Wigilię otwierała jedna z tradycyjnych zup wigilijnych:
barszcz czerwony z uszkami, zupa grzybowa lub rybna. Oprócz dań rybnych
podawano słynny staropolski groch z kapustą, potrawy z grzybów suszonych,
kompoty z suszonych owoców, głównie ze śliwek, we wschodniej części
Polski słynną kutię oraz świąteczne ciasta. Dla przypomnienia najbardziej
tradycyjnych dań, poniżej zamieszczamy przepisy. |
Opłatek |
Opłatek
wigilijny podajemy na talerzyku, możemy go również posmarować miodem
i przybrać jedliną |
Śledzik
|
Dobrze
wymoczone śledzie (nie za słone) odsączamy z wody, kroimy na drobne
dzwonka, układamy na półmisku, pokrapiamy cytryną, posypujemy drobno
pokrajaną cebulą (najlepiej czerwoną) i zalewamy oliwą. |
Karp
w galarecie
- na 4 osoby |
Składniki - 2 kg karpia, sól, pieprz, liście laurowe, ziele angielskie, jarzyny (4 pokrojone w plasterki marchewki, pół selera, 2 pietruszki, 5 cebul). Najlepiej jest kupić złotego karpia dzień przed przyrządzeniem, oskrobać, wypatroszyć, dokładnie umyć (kilkakrotnie), podzielić na dzwonka, osolić i włożyć do lodówki. Głowy (bez oczu) zostawiamy również, ponieważ potrzebne nam będą do wywaru. W przeddzień Wigilii karpia przyrządzamy. W dużym garnku pokrojone w plasterki jarzyny i głowy karpia zalewamy 2 do 2½ l wody, solimy i gotujemy ok. 1½ godz. Po ugotowaniu wywar cedzimy. Pokrojone kawałki karpia układamy w dużym garnku i zalewamy wywarem (jeżeli jest go za mało, należy dodać troszkę wody, tak aby przykryć pokrojoną rybę). Gotujemy na małym ogniu ok. 20 - 25 minut. Po ugotowaniu należy delikatnie ułożyć rybę na półmisku w kształcie karpia. Ponownie cedzimy wywar, doprawiamy go solą i pieprzem, a następnie zalewamy ułożoną na półmisku rybę tak, aby przykryte były wszystkie dzwonka karpia. Z ugotowanych jarzyn wybieramy plasterki marchewki, i ozdabiamy nimi karpia. Po wystygnięciu wkładamy półmisek do lodówki. Przed podaniem, do ryby na półmisku dodajemy małe ćwiartki ugotowanych na twardo jajek i cytryn. Rybę możemy także przybrać zieleniną (liście pietruszki, koperku, czerwonej papryki). Jako dodatek podać można również sos majonezowy i chrzan w różnej postaci. |
Karp
w szarym sosie |
Składniki: Karp ok. 1 kg, pęczek włoszczyzny, pieprz, sól, cukier, listek laurowy, 5 szklanek wody (dla dekoracji: kilka małych pierniczków, parę plasterków cytryny, zielona pietruszka, rodzynki). Sos: 4 łyżki miodu, półtorej szklanki tartego piernika, 2 łyżki masła, 3 łyżki migdałów, 3 łyżki rodzynków, 1 cytryna, sól, cukier, 2 szklanki wywaru z ryby. Karpia sprawić, umyć, odciąć głowy, usunąć skrzela i oczy. Przygotować naczynie do gotowania ryby (najlepiej z metalową wkładką), włożyć obraną włoszczyznę, zalać pięcioma szklankami wody, dodać listek laurowy, pieprz, sól i szczyptę cukru. Gotować 10 minut, po czym włożyć rybę w całości i gotować na najmniejszym ogniu ok. 45 minut. Po ugotowaniu, karpia ostrożnie wyjąć na wkładce (wywar zachować) i położyć na półmisku. Sos: W małym rondelku roztopić masło i miód, dodać utarty na tarce piernik, wlać dwie szklanki wywaru z ryby, gotować na małym ogniu ok. 7 minut. Następnie dodać sparzone rodzynki, sok z cytryny, sparzone i obrane ze skórki migdały i przyprawić solą i cukrem do smaku. Sosem polewamy rybę, półmisek dekorujemy małymi pierniczkami, plastrami cytryny i natką pietruszki. Podawać można na gorąco i na zimno z pieczywem. |
Barszcz
wigilijny |
Przyrządza
się na naturalnym kwasie buraczanym. Dokładnie umyte, obrane i pokrojone
w cienkie plastry buraki tzw. ćwikłowe, układamy w szklanym słoju lub
kamiennym garnku i zalewamy wodą tak, by pokryła buraki. Na wierzch
kładziemy kromkę razowego chleba, w celu przyspieszenia procesu kiszenia,
przykrywamy gazą i stawiamy w ciepłym miejscu. Po kilku dniach usuwamy
pianę jaka uformuje się na powierzchni i zalewamy do czystych butelek.
Tak przygotowany kwas możemy w chłodnym miejscu przechowywać kilka miesięcy.
Barszcz wigilijny postny przyrządzamy na esencjonalnym wywarze z jarzyn:
seler, pietruszkę, marchew, pory, cebulę i buraki gotujemy z uprzednio
namoczonymi suszonymi grzybami, dodając kilka ziarenek czarnego pieprzu,
ziela angielskiego i liść laurowy. Gotowy wywar przecedzamy i łączymy
z uprzednio przygotowanym kwasem buraczanym (na ok. 1½ litra wywaru
- 0.5 litra kwasu). Barszcz podgrzewamy do momentu wrzenia, lecz nie
gotujemy więcej. Przyprawiamy do smaku solą i odrobiną cukru. Kwaskowatość
możemy wzmocnić kieliszkiem czerwonego wytrawnego wina lub sokiem z
cytryny, nigdy octem. Kilkanaście minut przed podaniem dodajemy
utarty z solą ząbek czosnku. |
Uszka |
Tradycyjnym
dodatkiem do barszczu wigilijnego są uszka. 20 dkg mąki zagniatamy z
całym jajkiem i szczyptą soli. Bardzo dokładnie wyrobione ciasto rozwałkowujemy
cienko i kroimy na małe kwadraty (4 x 4 cm). Na każdym kwadracie kładziemy
nieco farszu, kwadrat składamy po przekątnej, dokładnie zlepiamy brzegi
a następnie dwa przeciwległe rogi trójkątnego pierożka. Uszka gotujemy
w dużej ilości osolonej wody do momentu ich wypłynięcia. Farsz przygotowujemy
z ugotowanych w wywarze do barszczu grzybów. Małą, drobno posiekaną
cebulę podsmażamy na maśle dodając drobno pokrojone grzyby, po czym
łączymy dokładnie z surowym jajkiem i łyżką tartej bułki. Do smaku dodajemy
soli i pieprzu. |
Zupa
grzybowa z łazankami |
Składniki do zupy: 100 g. suszonych główek prawdziwków, 1 marchewka, 1 pietruszka, kawałek selera, 1 cebula, 5 ziarenek pieprzu, liść laurowy, 2 łyżki mąki, ¼ l śmietany. 100 g. suszonych grzybów umyć i zalać ½ l wody, moczyć przez noc. Po wymoczeniu grzyby dokładnie jeszcze raz umyć, dodać ok .2 l wody, sol i pieprz. Grzyby gotujemy do miękkości (ok. 1½ - 2 godz.), a pod koniec gotowania dodajemy jarzyny i gotujemy jeszcze ok. 15 minut. Wywar cedzimy, ugotowane grzyby kroimy w drobne, cienkie paski i wrzucamy do wywaru. W osobnym naczyniu mieszamy 2 łyżki mąki z niewielką ilością wody, a po dokładnym wymieszaniu dodajemy do wywaru, ponownie dobrze wszystko mieszając. Wszystko zagotowujemy, dodajemy śmietany, doprawiamy solą i czarnym mielonym pieprzem. Łazanki: 30 dkg. mąki, 1 jajko, niewielka ilość wody. Zagnieść ciasto (jak na makaron), rozwałkować, podsuszyć (pozostawić na stole ok. 2 godzin, aby ciasto nie kleiło się w czasie krojenia), pokroić w kostki i ugotować, dodać do zupy grzybowej. |
Zupa
rybna |
Składniki do zupy: ok. 75 dkg jakichkolwiek ryb, 2 litry wody, pęczek włoszczyzny, liść laurowy, pieprz, ziele angielskie, 4 jajka, 1 cebula, 2 łyżki tartej bułki, 1 łyżka mąki, 1 łyżka masła lub margaryny, 2 łyżki siekanej pietruszki. Ryby oskrobać, wypatroszyć, sfiletowć. Głowy, ości i płetwy włożyć do rondelka, dodać łyżeczkę masła i trochę pokrojonej włoszczyzny, szczelnie przykryć i poddusić (uważając by nie przypalić). Po czym zalać wodą, dodać resztę włoszczyzny oraz przyprawy i ugotować. Mięso z ryby przepuścić przez maszynkę, zmieszać z usmażoną jajecznicą z 2 jaj, wbić 2 surowe jajka, dodać posiekaną surową cebulę, pietruszkę, bułkę tartą, mąkę, pieprz, sól oraz łyżeczkę masła. Wszystko dobrze wyrobić i formować wałeczki grubości palca. Gotować je w wywarze przez 15 minut, po czym wyjąć, pokroić w plasterki i włożyć do wazy razem z ugotowanymi i pokrojonymi jarzynami. Zalać starannie przecedzonym rosołem rybnym. |
Karp
smażony z sałatką jarzynową |
Najlepiej jest kupić złotego karpia dzień przed przyrządzeniem, oskrobać, wypatroszyć, dokładnie umyć (kilkakrotnie), pokrajać na porcje, osolić i włożyć na noc do lodówki. Na drugi dzień pokrajane porcje otoczyć w mące i kłaść na rozgrzany na patelni tłuszcz (najlepiej olej). Smażyć na wolnym ogniu, czesto przewracajac rybę na obie strony. Składniki do sałatki jarzynowej: 5 marchewek, 2 pietruszki, 1 mały seler, 5 jajek, 1 jabłko, 2 ugotowane ziemniaki, 1 mały ogórek kiszony, zielony groszek z puszki (2 łyżki), 1 słoik majonezu (¼ l), sól, pieprz. Jarzyny ugotować, ostudzić, pokroić drobno, jajka ugotować na twardo, pokroić, ugotowane 2 ziemniaki i ogórek kiszony, oraz jabłko drobno pokroić. Wszystko to dokładnie wymieszać z pozostałymi składnikami. Przyrządzić tuż przed podaniem. |
Karp
smażony z kapustą i grochem |
Najlepiej jest kupić złotego karpia dzień przed przyrządzeniem, oskrobać, wypatroszyć, dokładnie umyć (kilkakrotnie), pokrajać na porcje, osolić i włożyć na noc do lodówki. Na drugi dzień pokrajane porcje otoczyć w mące i kłaść na rozgrzany na patelni tłuszcz (najlepiej olej). Smażyć na wolnym ogniu, często przewracajac rybę na obie strony. Składniki kapusty z grochem : ½ kg kapusty kiszonej, ¼ kg grochu (Erbsen - w Austrii dostanie sie go w Reformhaus), 4 łyżki masła, sól, pieprz (do smaku). Przyrządzenie kapusty z grochem : Kiszoną kapustę wypłukać (jeżeli za kwaśna), odsączyć, włożyć do garnka, wlać ok. ½ l wody. Groch można gotować osobno z niewielką ilością wody z dodatkiem oliwy, lub masła. Po ugotowaniu zmieszać razem z kapustą. |
Pierogi
ruskie, pierogi z kapustą i grzybami |
Składniki ciasta na pierogi: 3 szklanki mąki, 1 jajko, ok. ¼ l wody, szczypta soli, 1 łyżeczka masła (aby ciasto się nie lepiło). Ciasto zagnieść uważając, aby nie było za twarde, dokładnie cienko rozwałkować na 1 duży placek i szklanką wyciskać okrągłe formy, na które nakładamy farsz i starannie miejsce przy miejscu zlepiamy, formując pierogi, które układamy na przygotowanej uprzednio czystej ściereczce (jeżeli zostanie nam trochę ciasta, możemy je drobno pokrajać i zrobić makaron). Zagotować wodę w dużym garnku i na gotującą się wodę wrzucamy pierogi (nie za dużo na jeden raz), które gotujemy następnie ok. 2- 3 minut. Po ugotowaniu łyżką cedzakową wybieramy pierogi i układamy je na płaskich talerzach, jeżeli nie podajemy od razu, tylko przeznaczamy do odgrzewania - polewamy roztopionym masłem, lub margaryną, aby się nie zlepiały. Przed podaniem na stół pierogi polać masłem z przysmażoną cebulką, co dodaje dodatkowego smaku. Składniki farszu na pierogi ruskie: 1kg ugotowanych przetartych ziemniaków, 2 opakowania serka homogenizowanego, 1 cebula, masło lub oliwa do smażenia, sól, pieprz. Ugotowane ziemniaki ostudzić, przepuścić przez praskę, dodać serek i pokrajaną drobno usmażoną na kolor złoty cebulę, pieprz i sól Wszystko dobrze razem wymieszać, farsz nakładać małą łyżeczką na wycięte szklanką placki ciasta, formując pierogi. Składniki farszu na pierogi z kapustą i grzybami: ½ kg kiszonej kapusty, 4 dkg suszonych grzybów, 4 - 6 łyżek oliwy, 2 cebule, pierz, sól Grzyby umyć i namoczyć na noc. Kapustę kiszoną odsączyć, włożyć do garnka i zalać wodą, cebulę drobno pokrajać i razem z wymoczonymi grzybami dodać do kapusty, dodać oliwy i gotować do miękkości. Po gotowaniu i ostudzeniu wszystko odsączyć z wody, dokładnie wycisnąć i zmielić w maszynce. Cebulę pokroić drobno i usmażyć na złoty kolor i dodać do kapusty. Po zmieszaniu wszystko lekko na patelni podsmażyć, aby nie było za rzadkie, a po podsmażeniu dodać 1 jajko, sól i pieprz. Dobrze wszystko rozmieszać, farsz nakładać małą łyżeczką na wycięte szklanką placki ciasta, formując pierogi. |
Łazanki
z makiem |
Składniki: 3 szklanki mąki, 1 jajko, ok. ¼ l wody, szczypta soli, 1 łyżeczka masła (aby ciasto sie nie lepiło), 30 dkg maku, 10 dkg cukru, 4 łyżki miodu, 10 dk rodzynek. Ciasto zagnieść uważając, aby nie było za twarde, dokładnie cienko rozwałkować na 1 duży placek i pokroić w plasterki, lub kostki. Gotować tak jak makaron. Mak umyć, zalać niewielką ilością zimnej wody i gotować na małym ogniu ok. ½ godziny. Po ostudzeniu i odsączeniu, dokładnie zmielić w maszynkce 2 razy. Po zmieleniu przełożyć do rondla, dodać miód, umyte rodzynki i 2 łyżki masła. Smażyć na małym ogniu ok. 10 minut, dodać do smaku olejek migdałowy. Do ugotowanych łazanek dodajemy przygotowaną masę makową, mieszając ją razem z łazankami. Podajemy na ciepło, lub na zimno. |
Kompot
z suszonych owoców |
Suszone
owoce: jabłka, gruszki, śliwki, morele dobrze
umyć, dodać 1 laskę cynamonu, troszkę cukru do smaku, zalać wodą i wszystkie
składniki ugotować. |
Makowiec
z ciasta drożdżowego |
Składniki: 1 kg mąki gładkiej, ¼ kg margaryny "Rama" ewent, masła, 4 jajka, 1 torebka cukru waniliowego, 1 szklanka cukru, 8 dkg drożdży, 1 szczypta soli, 2 łyżki oliwy, skórka utarta z 1 pomarańczy, ½ l mleka, 1 aromat rumowy. Nadzienie: ½ kg maku, 4-6 łyżek miodu, 4 jajka, 1 l mleka, 1 torebka cukru waniliowego, 4 łyżki przysmażonej z cukrem skórki pomarańczowej, 10 dkg rodzynek, 1 aromat rumowy, ½ kostki masła, lub margaryny. Przygotowanie ciasta: W/w składniki powinny mieć jednakową temperaturę. Drożdże posypane 2 łyżkami cukru zalać niewielką ilością ciepłego mleka i pozostawić do wyrośnięcia (ok. 10 min). Do miski dajemy mąkę, cukier, jajka, wanilię, utartą skórkę pomarańczową, resztę mleka ciepłego i dobrze wszystko mieszamy ręką. Roztopić ¼ kg masła, lub margaryny i lekko ostudzić. Wyrośnięte drożdże wlać do ciasta i wyrabiać ręką. Dodać roztopione masło, lub margarynę i wyrabiać dalej, aż ciasto będzie gładkie, następnie dodać 2 łyżki oliwy (aby ciast trzymało wilgoć). Na samym końcu do ciasta dodać sparzone (dobrze przebrane) rodzynki i smażoną skurkę pomarańczową. Wyrobione ciasto po przykryciu ściereczką, przykryć dodatkowo kocem i uzbroić się w cierpliwość, aż ciasto wyrośnie. Przygotowanie nadzienia : Mak wsypać do gotującego się 1 l mleka, gotować chwilę i pozostawić na noc. Rano wyłożyć wszystko na gęste sitko i dokładnie odsączyć. Mak zmielić (jeżeli nie kupiliśmy już zmielonego) bardzo cienko (najlepiej 2 x przepuścić przez maszynkę do mielenia). Na patelni roztopić masło, dodać zmielony mak i przysmażyć. Następnie dodać miód, cukier waniliowy, smażoną skórkę pomarańczową, rodzynki, aromat rumowy i 4 jajka. Wszystko dobrze rozmieszać. Przygotowanie makowca : Kiedy ciasto wyrośnie, dzielimy go na 4 równe części, każdą część rozwałkowujemy wałkiem do ciasta. Na każdą część nakładamy równą warstwę nadzienia, precyzyjnie każdy kawałek zawijamy - formując makowiec. Ciasto wkładamy do wcześniej przygotowanej foremki (blachy), wierzch ciasta delikatnie smarujemy jajkiem, pozostawiając ciasto do wyrośnięcia. Wstawiamy ciasto do gorącego piekarnika i pieczemy na średnim ogniu, aż się zarumieni. Ciasto badamy wykałaczką, jeżeli jest ona po nakłuciu wilgotna pieczemy dalej, aż po przekłuciu wykałaczka będzie sucha. Wybieramy ciasto z piecyka i po ostygnięciu wyciągamy delikatnie z formy. Smacznego! |
Kutia
wigilijna |
Dwie
szklanki omielonej (bez łusek) pszenicy sparzyć wrzącą wodą a gdy się
parę razy zagotuje - odlać i gotować dalej w kamiennym garnku tak długo,
aż będzie zupełnie miękka i gęsta. Potem należy odstawić, aby wystygła.
Przygotować mak (zaparzony mak przepuścic przez maszynkę i utrzeć w
makutrze z cukrem), dodać do niego mniej cukru, za to trzy lub cztery
łyżki miodu, 100 g zmielonych migdałów, 100 g rodzynków oraz ugotowaną
pszenicę rozrobioną słodką śmietanką. Nałożyć kutię do kryształowej
salaterki i przed podaniem postawić w zimnym miejscu na kilka godzin. |